ولایت نور

  یکی از مهمرین مباحث کیفری هم در فقه جزایی اسلام و هم در قوانین کیفری مبحث قتل عمدی است.اینکه قتل عمدی چیست؟و یا معیار عمد در قتل عمدی کدام است؟ارکا ن قتل عمدی چیست؟و... سوالاتی از این قبیل نیاز به بررسی دقیق موضوع در فقه جزایی دارد و بدیهی است تبین موضوع در مباحث فقهی اثر خود را در وضع و بهبود قوانین کیفری میگذارد چرا که قوانین کیقری مربوط به قتل عمدی و قصاص در نظام حقوقی فعلی مبتنی برنظام فقهی است. 

 

 فقها برای تعریف قتل عمدی به چند قاعده کلی تمسک جسته اند که به بعضی انها اشاره میشود.

شهید اول در کتاب قصاص بعد ازذکر قصاص نفس مینویسد و موجبه ازهاق النفس المعصومه المکافئه عمداعدوانا.در ادامه برای تحقق عمد چند ملاک ذکر میکند

الف :و العمد یحصل بقصد البالغ الی القتل بما یقتل غالباو...قصد کشتن با وسیله ای که نوعا کشنده است .

ب:لو کرر ضربه بما لا یحتمل مثله با النسبه الی _بدنه لصغره او مرضه.زدن و یا انجام فعلی که نسبت به طرف کشنده است بخاطر بیماری امثال ان.

ج:قیل او یقتل نادرا اذا اتفق به القتل نطر الی ان العمد یتحقق بقصد القتل من غیر نظر الی الاله القتل.کشت طرف با باقصد قتل هر چند وسیله قتل غالبا کشنده نباشد.1

ایت اله خویی در کتاب تکمله المنهاج مینویسد:

الف:یتحقق العمدبقصد البالغ العاقل القتل و لو بما لا یکون قاتلا غالبا.عمد محقق میشود با قصد قتل هر چند وسیله غالبا کشنده نباشد.2

ب:الاظهر تحقق العمد بقصد ما یکون قاتلا عاده و ان لم یکن قاصدا القتل ابتدائا.قصد وسیله که عادتا کشنده بوده هر چند وی قصد قتل نداردولی عمد محقق است.3استدالال ایشان براین است که در این جا ه چند وی حتی ممکن است قصد مستقیم قتل نداشته باشدولی قصد فعلی با توجه به اینکه عاده بر این فعل قتل مترتب میشود قصد این فعل جدای از قصد تبعی قتل نیست و ایشان تبعا واجد قصد قتل میباشد.

م 206قانون مجازات سلامی مقرر میدارد.قتل در موارد زیر عمدی است:

الف:مواردی که قاتل با انجام کاری قصد کشتن شخص معینیا فرد یا افرادی غیر معیناز یک جمع را دارد...

ب:مواردی که قاتل عمدا کاری را انجام میدهدکه نوعا کشنده است...

ج:مواردی که قاتل قصد کشتن ندارد و کارش هم نوعا کشنده نیست و لی نسبت به طرف بر اثر بیماری و... کشنده بوده و قاتل به ان اگاه باشد.

مشخص است که قانون همان نظر مشهور فقها را پذیرفته است

اشکالی که در این معیارها مشهود است و بعنوان یک نقص بر قانون وارد است مربوط به معیار دوم که همان قصد وسیله نوعا کشنده بوده که در بند دوم ماده 206 به ان اشاره شده طبق این معیار جایی که شخصی به قصد جرح بازوی شخصی چاقویی را به وی بزند ولی بر اثر اشتباه و یا جاخالی دادن خود قربانی چاقو به قلب وی بخور بخاطربکاربردن وسیله نوعا کشنده وی مرتکب قتل عمدی شده است.هرچند قصد قتل نداشته است بدیهی است این نگاه جمود امیز به قانون سرهای بی گناه زیادی را پای چوبه دار میبرد چرا که در فرض مذکوروی اصلا قصد قتل نداشته و در اثر اشتباه یا عامل غیر ارادی دیگری چاقو به قلب وی برخورد کرده که در نتیجه باید قائل به شبیه عمد بودن این عمل و عدم قصاص حکم داد.

هرچند استدلالی که ایت اله خوی در ذیل این معیار میکند ان تلقی که اکثر حقوقدانان و قضات در رباره این معیار داشته اند بی اعتبار میگردد .ایشان در علت قتل عمد فرض کردن جایی که وسیله کشنده بوده ولی وی قصد قتل نداشته مینویسد :بخاطر اینکه قصد فعل عادتا کشنده جدای از قصد تبعی نسبت به قتل عمدی نیست در واقع ایشان عمد فرض کردن این مورد را نه بخاطر وسیله بلکه بخاطراینکه در این موارد قصر تبعی قتل موجود است4 که ظاهرا این نظریه در لایحه جدید قانون مجازات مورد توجه قرار گرقته است.

 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

1:شهید اول ...لمعه...کتاب قصاص ص 315

2:ایت اله خویی ...تکمله المنهاج...کتاب قصاص ص3

3:همان ص 4

4:همان ص 4