ولایت نور

الف:ماهیت دیه :حضرت امام در تعریف دیه میفرماید: هی المال الواجب بالجنایة على الحر فی النفس أو ما دونها، سواء کان مقدرا أولا.1ایت اله خویی میگوید:الدیه هی المال المفروض فی الجنایه علی النفس او الطرف اوالجرح او نحو ذالک .2 حضرت امام و ایت اله خویی دیه را مالی میدانند که با جنایت بر نفس ومادون نفس واجب میددانند.

ماده 10قانون مجازات 1361از دیه بعنوان جزای مالی نام برده ولی قانون مجازات اسلامی در ماده 15 دیه را صرفا مالی دانست که از طرف شارع برای جنایت معین شده است.م15:دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است.

 

 بنابراین چنانچه محکوم علیه فوت شود دیه ساقط نشده و از ورثه محکوم علیه مطالبه ویا از دارایی وی استیفا میشودالبته ناگفته نماند که  نظریه غالب ان است که دیه ماهیت دوگانه دارد یعنی هم مجازات است هم جبران خسارت.درخواست ضرر و زیان ناشی از جرم مستلزم پرداخت هزینه دادرسی است ولی در مورد دیه هرگاه شاکی مطالبه کند هزینه دادرسی از وی مطالبه نمیشود.

ب:وجوه افتراق دیه و جزای نقدی:

1.دیه به نفع اولیای دم یا مجنی علیه اخذ میشود ولی جزای نقدی به نفع بیت المال دریافت میشودوبر حسب مورد دادگا یا دادستان اتخاذ تصمیم مینماید.

2.تعلیق و تخفیف و تبدیل کیفردر احکام دیه قانونا جاری نیست .در مقابل در مورد مجازات های تعزیری از جمله جزای نقدی تخفیف تبدیل امکان پذیر است فقط در موردی که جزای نقدی با دیگر تعزیرات همراه باشد تعلیق ان منع شده است.

 

3.دیه به درخواست شاکی قابل وصول و با عفو و یا رضایت شاکی منتفی می شود ولی جزای نقدی و وصول ان با دادگاه است.

4.زمان پرداخت دیه در جرایم عمدی و شبه عمدی و خطایی موضوع ماده 332 ق.م.ا معین است ولی جزای نقدی  در محدوده حداقل وحداکثر قانونی متغیر است.

5. دیه گاهی از عاقله بعنوان مسولیت ناشی از عمل دیگری اخذ می شود ولی جزای نقدی از شخص محکوم علیه اخذ می شود .

 

6.دیه در مواردی چون فرار قاتل وعدم دسترسی به وی ویا فوت او که پس از مرگ قصاص تبدیل به دیه میشود با فقدان مال و فقدان خویشاوند ملی برای قاتل باید از بیت المال پرداخت شود ولی جزای نقدی از محکوم علیه دریافت میشود ودر صورت عدم پرداخت محکوم علیه به ازای هر پانصدریال اروز حبس میگر دد وتا حداکثر پنج سال کلا قابل اعمال است.

7.در مواردی که به قاتل تا فراری تا هنگام مردن دسترسی نباشد در صورت فوت وی دیه از اموال او پرداخت میشود پس در صورتی که وارث ترکه را قبول نموده باشدچون دیه ماهیت دین را دارد از وراث قابل مطالبه است.ولی در جزای نقدی با فوت محکوم علیه قابل مطالبه نیست .

8.مطابق رای هییت دیوان عالی کشور طرح دعوای ضرر و زیان ناشی از جرم تحت عنوان دیگری غیر از دیه فاقد مجوز است در حالیکه که جزای نقدی میزان ان ثابت است.گرچه در حال حاضر پرداخت خسارت مازاد بر دیه را در سال 75 با رای اصراری قضات حقوقی دیوان پذیرفته است.

 

9.دیه غالبه غیر نقدی و از اموال معینی استکه در اجرا عملا به قیمت مال تبدیل میشود ولی جزای نقدی همیشه با واحد ریالی اعلام میشود.

10.دیه مخصوص جرایم علیه تمامیت جسمانی است ولی جزای نقدی علیه مرتکب جرم در انواع مجازات تعزیری اعمال میشود.

 1:تحریر الوسیله ج2 ص 553

2:مبانی تکمله المنهاج   ج42 ص229