ولایت نور

1- قسم خوردن مدعیان قتل بدون علم

 دو پسر بچه 12 ساله که هم کلاس بوده اند قبل از رسیدن وقت مدرسه به طرف رودخانه مى روند و یکى از آنها در رودخانه غرق مى شود. اولیاى طفل غرق شده ادّعا دارند که همراه وى او را به رودخانه هُل داده و او افتاده و غرق شده است. ولى متّهم منکر قضیّه است و بیّنه نیز اقامه نشده و حتّى از اطفال هم سن و سال نیز کسى به عنوان مطّلع وجود ندارد. حال با توجّه به مراتب فوق چنانچه قضیّه به قسم منجر شود، قسم متوجّه چه کسى مى باشد و آیا مسأله راه حلّ دیگرى دارد؟

 باتوجّه به این که درفرض مسأله کسى در آن جا حاضر نبوده و در قسمهاى قسامه، علم لازم است و قسم خوردن مدّعى یا مدّعیان موضوعیّت ندارد چون دلیلى بر اثبات جرم نیست، متّهم تبرئه مى شود و احتیاط این است که کودک قسم یاد کند.

2- قسامه در جنایت بر اعضاء

 آیا قصاص در اطراف با قسامه قابل اثبات است؟

 قسامه در جنایت اعضا نیز ثابت است ولى به وسیله آن تنها دیه ثابت مى شود نه قصاص.

3- تحقق لوث با شهادت زنان

 برخى از فقها در لوث، شهادت جماعت زنان را قبول کرده اند; امّا امام راحل(قدس سره)فرموده اند که لوث به شهادت زنان حاصل نمى شود. لطفاً بفرمایید: منظور از جماعت چیست؟ آیا با شهادت یک زن، در خصوص قتل عمد یا غیر عمد، لوث ثابت مى شود؟ ضمناً اگر یک زن انجام قتل توسّط یک فرد، و یک مرد به انجام قتل توسّط فردى دیگر شهادت دهد، آیا لوث ثابت مى شود؟

 در صورتى که جماعتى از زنان، که مورد اعتماد باشند، شهادت دهند، لوث ثابت مى شود.

4- معلوم نبودن راننده حین تصادف

 شخصى در اثر تصادف با وسیله نقلیّه (موتور) مصدوم شده، و علیه شخصى مثلا زید به عنوان راننده شکایت نموده است. ولى زید مدّعى است که وى راننده نبوده، بلکه رفیقش عمرو (که صاحب موتور تلقّى، و موتور در اختیار وى بوده) راننده بوده است. از سوى دیگر عمرو مى گوید: «درست است که موتور در اختیار من بود، ولى آقاى زید به محض پیاده شدن اینجانب، بر موتور سیکلت سوار و با سرعت رانندگى نمود، و در حین رانندگى با مصدوم تصادف کرد». عمرو جهت اثبات ادّعاى خویش چند شاهد معرّفى کرده، و شهود اظهار نمودند که قبل از تصادف آقاى زید را در حین رانندگى مشاهده نموده، ولى اصل تصادف را ندیده اند. لطفاً بفرمایید:
1ـ آیا مورد نسبت به زید از موارد لوث محسوب، و در نتیجه با قسمِ مصدوم نامبرده محکوم به پرداخت دیه مى شود، یا از موارد لوث محسوب نمى شود؟
2ـ در صورت صغیر بودن مصدوم، آیا خود صغیر حق در خواست قسم، یا قسم یاد نمودن را دارد؟
3ـ در صورت منفى بودن پاسخ، ولىّ قهرى و یا قیّم وى چنین حقّى را دارند؟
4ـ آیا لازم است در مقابل ادّعاى زید قسم یاد نماید؟

 چنانچه شهود معتبر شهادت دهند که در زمان وقوع تصادف زید سوار بر موتور بوده، هر چند تصادف را ندیده باشند، مورد از موارد لوث است. و صغیر نمى تواند مطالبه قسم کند، بلکه ولىّ او این کار را مى کند. و قسم تنها وظیفه کسى است که دعوى بر ضدّ او اقامه شده است.

5- قسامه کسی که ولی دم ندارد

 مطابق قوانین جمهورى اسلامى ایران، از جمله مادّه 266 قانون مجازات اسلامى، در مواردى که مجنىّ علیه ولىّ دم نداشته، یا شناسایى نشود، ولىّ دم او ولىّ امر مسلمین است. که ولىّ امر در این خصوص مى تواند اختیارات خود را به رئیس قوّه قضائیّه، و به واسطه وى به رؤساى دادگسترى ها تفویض نماید. حال چنانچه در موارد قتل عمد، ولىّ دم وجود نداشته، یا شناسایى نشود، و رئیس دادگسترى یا رئیس قوّه قضائیّه به نیابت از ولىّ امر مسلمین، تقاضاى قصاص کند، و از طرفى دعوا داخل در باب لوث گردد، کیفیّت اجراى مراسم قسامه چگونه خواهد بود؟

 اگر قاضى از روى مبادى حسیّه، یا قریب به حسّ، علم به وقوع قتل توسّط کسى داشته باشد مى تواند بر طبق علم خود عمل کند، و نیازى به قسامه نیست. در غیر این صورت، قسامه جارى نمى شود، و باید دیه از بیت المال پرداخته شود.

6- اجرای قسامه در جرائم بالتسبیب

 آیا همان گونه که قسامه در جرائم بالمباشره (چنانچه از موارد لوث باشد) جارى است، در جرائم بالتسبیب نیز جارى و سارى است؟

 فرقى بین سبب و مباشر در اینجا نیست; مشروط بر این که قتل به سبب نسبت داده شود، نه به مباشر.

7- احراز عدالت در قسامه

 آیا احراز عدالت در قسامه، همانند عدالت شهود، شرط است؟

 احراز عدالت شرط نیست.

8- کسانی که می توانند قسم یاد کنند

 آیا در قسامه (چه در قتل، و چه در جرح) وارث فعلى معتبر است؟ یا از طبقات دیگر نیز مى توانند قسم یاد کنند؟

 وارث فعلى شرط نیست، حتّى اگر از افراد قوم و قبیله بوده باشند نیز مانعى ندارد.

9- تکرار قسم مدعی در صورت امتناع ورثه از قسم

 اگر ورثه با فرض علم آنان به موضوع، حاضر به قسم نباشند، آیا تکرار قسم مدّعى کافى است؟

 آرى کافى است.

10- احضار منسوبینی که شاهد درگیری نبودند

 اگر قاضى محکمه از قرائن علم پیدا کند که ورثه دیگر علم ندارند، یا خود مدّعى اظهار کند که منسوبین من یقین ندارند، و در موقع ایراد ضرب و جرح شاهد درگیرى نبوده اند، و فقط من یقین دارم، آیا باز هم احضار منسوبین لازم است؟

 در صورتى که بقیّه علم نداشته باشند، احضار آنها ضرورتى ندارد.

11- قسامه کسانی که هنگام وقوع قتل عاقل یا بالغ نبودند

 آیا کسانى که در زمان وقوع قتل عاقل نبوده، یا غیر بالغ بوده اند، امّا هنگام اجراى قسامه عاقل و بالغ شده اند، مى توانند جهت اداى سوگند در این مراسم شرکت کنند؟

 اشکال دارد.

12- تکرار قسامه برای منسوبین در جراحات متعدد

 آیا در صورت لزوم تعدّد قسامه در جراحات، منسوبین نزدیک مدّعى نیز لازم است قسم یاد نمایند، یا تکرار قسامه توسّط خود مدّعى کافى است؟ همچنین در صورتى که مدّعى علیه قسم یاد نماید باز هم تکرار وى یا تکمیل توسّط منسوبین در صورت علم به موضوع لازم مى باشد؟

 آرى لازم است منسوبین مدّعى در صورت علم قسم یاد کنند، همچنین در صورتى که مدّعى علیه قسم یاد کند.

13- قسامه در صدمات جزئی

 اگر درگیرى طرفین دعوى محرز شود، ولى مدّعى در مورد جراحت وارده شاهد نداشته باشد، و فقط یک نفر اظهار نماید که من چاقو را در دست مدّعى علیه مشاهده نمودم. آیا مورد از موارد لوث محسوب مى شود، یا لازم است مدّعى علیه به عنوان منکر قسم یاد نماید؟ آیا در صدمات جزئى نیز منکر و یا مدّعى مى توانند قسم یاد نمایند؟

 به مجرّد شهادت یک نفر، به صورتى که در بالا ذکر کرده اید، لوث ثابت نمى شود. در صدمات جزئى، مانند وقوع جنایت بر یک بند انگشت، نیز حکم قسامه جارى مى شود.

14- اجرای قسامه در جراحات موجب ارش

 آیا قسامه در جراحاتى که موجب ارش است، یا عواملى غیر از جراحت که سبب ارش است، کارآیى دارد؟

 در این گونه موارد نیز قسامه ثابت است، مشروط بر این که ارش قابل ملاحظه اى باشد.

15- قسامه در جراحات وارده از ناحیه طفل، مجنون و حیوان

 اگر جراحت یا سایر عوامل موجب دیه یا ارش، از ناحیه طفل یا مجنون یا حیوان باشد چه حکمى دارد؟

 در مورد طفل و مجنون قسامه جارى است. و در مورد حیوان اگر جنبه تسبیب داشته باشد در آنجا نیز قسامه جارى است.

16- اجرای قسامه در صورتی که جانی و مجنی علیه هر دو صغیر باشند

 اگر جانى و مجنىّ علیه هر دو صغیر باشند، آیا تقاضاى قسامه عاقله مجنىّ علیه براى اثبات جنایت خطایى صغیر پذیرفته مى شود؟ آیا در فرض فوق مى توان عاقله جانى را محکوم به پرداخت دیه نمود؟

 تقاضاى قسامه از سوى ولىّ طفل خواهد بود; و احکام بر آن جارى مى شود.

17- اجرای قسامه در حضور اولیای دم

 آیا استماع سوگند حالفین در حضور جمیع حالفین و اولیاى دم بلا مانع است؟ یا همانند استماع شهادت شهود باید فارغ از تأثیر و تأثّر روانى حضور اولیاى دم و دیگر حالفین، و منفرداً نزد قاضى انجام پذیرد؟

 انفراد در این مسأله شرط نیست.

18- لزوم اجرای قسامه در محضر یک قاضی

 نظر به این که قسامه به منظور تکمیل و تتمیم ظنّ و گمان حاکم دادگاه، و رافع تردید و شبهه وى براى رسیدن به یقین مى باشد، آیا استماع سوگند 50 نفر به وسیله دو قاضى جداگانه شرعاً اشکال دارد؟ آیا صدور حکم به اعتبار گزارش و صورت جلسه استماع سوگند به وسیله قاضى دیگر که در غیاب حکم دادگاه تنظیم شده جایز مى باشد؟

 قسامه باید به طور کامل در محضر یک قاضى اجرا شود.

19- مشکل بودن تجمع تمام قسامه کنندگان در یک مجلس

 ثبت صورت جلسه استماع سوگند 50 نفر متضمّن زمان زیادى است، و معمولا در یک جلسه میسّر نمى باشد. آیا اولیاى دم مى توانند عدّه اى را براى جلسه اوّل، و بقیّه را براى جلسه یا جلسات بعد به دادگاه معرّفى نمایند؟ در چنین وضعیّتى، آیا فاصله جلسات باید نزدیک به هم (مثلا فرداى جلسه اوّل) باشد، یا فاصله یک ماه یا بیشتر، که اولیاى دم فرصتى براى معرّفى افراد دیگر داشته باشند منعى ندارد؟

 اجراى قسامه در یک جلسه کار مشکلى نیست، و ثبت آن هم کار ساده اى است. امّا اگر فرضاً میسّر نشود، در دو یا چند جلسه نزدیک به هم مانعى ندارد، به طورى که مدّعى به حسب معمول توان جمع آورى آنها را داشته باشد.

20- اجرای قسامه توسط زنان

 لطفاً درباره بحث قسامه بفرمایید:

الف) آیا مرد بودن سوگند خورندگان شرط است؟ آیا در این مورد میان مدّعى وقوم او فرقى مى باشد؟

ب) در صورت عدم اشتراط مرد بودن، چنانچه در میان مدّعیان و قوم او به تعداد کافى مرد باشد، آیا زنى که یکى از مدّعى ها است مى تواند از جمله سوگند خورندگان به حساب آید؟ اگر به تعداد کافى مرد وجود نداشته باشد چطور؟

ج) در صوت جواز تکرار سوگند به وسیله قسم خورندگان، زنان مدّعى نیز مى توانند قسم را تکرار نمایند؟

 قسامه نمى تواند زن باشد، بنابراین باید مردها (اگر به قدر کافى نباشند) سوگند را تکرار کنند.

21- خودداری مدعی از اجرای قسامه

 در موارد لوث اگر مدّعى از اجراى قسامه خوددارى کند، بفرمایید:

1ـ آیا در این صورت، اقامه قسامه قهراً به متّهم (مدّعى علیه) مى رسد، یا این امر منوط به مطالبه مدّعى است؟
2ـ در صورت لزوم مطالبه، اگر مدّعى از چنین در خواستى سر باز زند، یا به قسامه متّهم راضى نباشد، وظیفه دادگاه براى فصل خصومت چیست؟3ـ در فرض فوق تکلیف دیه مقتول چیست؟

 1- مدّعى مى تواند قسم را به مدّعى علیه رد کند، و در این صورت مراسم پنجاه قسم بر عهده اوست.
2- قاعده «البیّنة على المدّعى و الیمین على مَنْ انکر» جارى مى شود.
3- در این فرض دیه بر کسى نیست.

22- تکرار قسم به صرف ادعای یکی از طرفین

 در مورد قسامه، آیا تنها ادّعاى یکى از طرفین مبنى بر این که منسوبین به موضوع علم ندارند، در تکرار قسم کافى است، یا احضار منسوبین لازم است؟

 لازم است منسوبین احضار شوند، و تحقیق به عمل آید

برگرفته از سایت ایت اله مکارم شیرازی